Hoofdhaar en lichaamshaar. Wel of geen haar? Er is wat afgetobd over dit fenomeen. In Parijs kom je er van alles over te weten in de tentoonstelling « Des cheveux et des poils ». Hoofdhaar en lichaamshaar, inclusief gezichtsbeharing komt daar uitgebreid aan bod. Van de 15e eeuw tot heden ten dage.
Hier enkele wetenswaardigheden.
De vrouwen: van sluier naar extravagante kapsels
Het zal je vast niet verbazen, maar de sluier voor vrouwen is niet nieuw. In de Middeleeuwen legt ook hier weer de religie (in opdracht van Sint-Paulus) het dragen van de sluier voor vrouwen op. Dit duurt tot in de 15e eeuw. Geleidelijk aan verdwijnen de sluiers en worden de kapsels steeds extravaganter. Op een bepaald moment is het in de mode om bloemen, echte bloemen in je kapsel te dragen. Hoe zorg je dat die bloemen niet direct hun kopjes laten hangen? Maar natuurlijk: met een vaasje gevuld met water natuurlijk. Heel vernuftig verborgen in het kapsel dat toch al uit veel neponderdelen bestaat.
Je kunt op de expo een filmpje bekijken waarin twee vrouwenkapsels uit de 18e en 19e eeuw worden herschapen. Veel vullingen en nephaar en je krijgt iets bijzonders. Ook aandacht voor een herenpruik. Je kunt de video ook hier op je gemak bekijken.
De mannen: hoofdhaar en lichaamshaar
Intrigerend hoe de mode rond gezichtsbeharing bij mannen ook telkens verandert. Na de haarloze gezichten van de Middeleeuwen komt rond 1520 de baard tevoorschijn, een symbool van moed en kracht. Vanaf 1630 tot het einde van de 18e eeuw maken de weelderige pruiken de gezichtsbeharing overbodig. Lekker gladgeschoren heren paraderen dan rond. Dan in het begin van de 19e eeuw (de pruiken zijn dan al lang verdwenen) doen snorren, bakkebaarden (in het Frans ‘favoris’ genoemd; ik vind dat woord zo aandoenlijk!) en baarden weer hun intrede. Deze eeuw is verreweg de meest behaarde in de geschiedenis van de mannenmode. Een veelheid aan gebruikte kleine voorwerpen passeert de revue: snorclips, borstels, krultang, was, enz. Tijdens de 20e eeuw wisselen gladgeschoren met bebaarde en besnorde gezichten elkaar af. Tegenwoordig hebben volle baarden (en tatoeages, maar dat is een ander verhaal) plaats gemaakt voor de snor die sinds de jaren zeventig de meeste gezichten heeft verlaten.
Lichaamshaar
Een boksende man hoort wel behaard te zijn. Lekker mannelijk. 19e eeuw.
De keuze om haar van andere delen van het lichaam te behouden, te verwijderen, te verbergen of weer te geven is ook een historisch onderwerp dat de tentoonstelling behandelt. In oude schilderijen is harigheid zeldzaam, meestal zelfs afwezig. Het haarloze lichaam is synoniem met een oeroud en geïdealiseerd lichaam, terwijl het behaarde lichaam eerder wordt geassocieerd met alledaagsheid. Alleen de aanhangers van mannelijke sporten zoals boksen en rugby, maar ook erotische illustraties of medische gravures tonen personen bedekt met haar. Dus ook mensen die een overvloed aan haar hebben, in het hele gezicht bijvoorbeeld.
In de 18e eeuw was een kale ‘poes’ kennelijk ook gewild.
Rond 1910-1920 worden de lichamen van vrouwen op dit punt ontdekt en stellen de mannen dat die haarloos dienen te zijn. Advertenties in tijdschriften prijzen ontharingscrèmes aan en efficiëntere tondeuses om het lichaamshaar te elimineren. Pas in de jaren zeventig wordt de beharing van het mannelijk lichaam weer geaccepteerd. Het wordt weer meer als mannelijk gezien. Sinds 2001 wordt de harigheid weer ingetoomd. Franse atleten die naakt op de foto gaan voor kalenders zoals Les Dieux du Stade hebben hun haargroei behoorlijk gekortwiekt.
Tussen natuur en kunstmatigheid
In modeshows pakken ze flink uit met pruiken tegenwoordig. Links boven en onder bij Vivienne Westwood.
De reden voor pruiken aan het Franse hof van Lodewijk XIV is vooral ingegeven door de koning zelf, die op zeer jonge leeftijd kaal is geworden. Hij verplicht de anderen aan het hof ook gepruikt door het leven te gaan. Kaalheid is ook de reden dat Andy Warhol die maffe pruik draagt, wat hem tot een icoon heeft gemaakt. Tegenwoordig worden haarstukjes en pruiken gebruikt in de haute couture, tijdens modeshows of natuurlijk om haaruitval te compenseren. Ook komen de natuurlijke kleuren van het haar en hun symboliek aan bod. Verschillende haarberoepen en hun instrumentarium worden tentoongesteld. Ook aandacht voor de opkomst van beroemde kappers in de 20ste eeuw. Denk aan Alexandre in Parijs. In modeshows zie je steeds vaker bijzondere kapsels voorbijkomen.
Glimpen van een harige eeuw
Je krijgt iconische kapsels van de 20e en 21e eeuw te zien: de knot uit 1900, de jongensachtige snit uit de jaren 1920, het gepermanent en golvend haar uit de jaren 30, de pixie en het hoog getoupeerde haar uit de jaren 60, het lange haar uit de jaren 70, de volumineuze kapsels met permanent van de jaren 80, de laagjes en blonde highlights van de jaren 90. Zoals je vroeger met je kapsel bij een bepaalde groep hoorde (toen alleen de bovenklasse), is dat tegenwoordig ook het geval. Denk aan: de hanenkam van de punks, het verwaarloosde haar van de grunges of de geschoren hoofden van de skinheads.
Tip
Tot zover enkele hoogtepunten uit de tentoonstelling over hoofdhaar en lichaamshaar, die zeer de moeite waar is. Ga vroeg, want het is berendruk. Probeer de grote mensenmassa’s voor te zijn. Dat geldt waarschijnlijk voor alle tentoonstellingen in de grotere musea. Ga ook goed uitgerust. Het is een grote tentoonstelling die twee etages beslaat. Tot slot, vergeet niet de museumwinkel; neem wel een goed gevulde portemonnee mee.
Te zien tot en met 17 september 2023 in Musée des Arts Décoratifs.